benim adım kırmızı

1. orhan pamuk’un “benim adım kırmızı” romanı pamuk yaradıcılığının əsas prinsiplərinə sadiq bir proeksiya xətti izləyərək, yazıçının əvvəlki romanlarında olduğu kimi ətraflı bir araşdırmanın məhsuludur...post-modern belletristik-struktral-formal xüsusiyyətlərin sintezindən ibarət romanda pamuk, 20-ci əsrin avangard ədəbiyyatının formal xüsusiyyətlərini, şərqin zəngin mədəni irsi və arxaik türk sənətşünaslığı ilə eyni qəlibdə yoğurur...pamuk, 20-ci əsrin eco, calvino, süskind və digər romançıları kimi “araşdırmaçı-romançı”dır...pamuk, eyniylə orta əsrlər haqqında geniş biliklərə sahib eco, ya da ətriyyat sahəsindəki təcrübələrinə dayanaraq “ətriyyatçı” romanını yazan süskind kimi, “benim adım kırmızı”ya miniatür sənəti, məddahlıq, folklor və tarix sahəsində əldə etdiyi ciddi araştırmalar yoluyla sağlam bir zəmin hazırlamışdır...bu sağlam zəminin üzərində isə, indiyə qədər yaratdığı ən canlı, ən oynaq, ən əyləncəli və ən sevimli mətnini qurur pamuk...
yüksək/kanonik və əyləncəli/trivial xüsusiyyətlərin bir arada cəmləşdiyi bu əsərin əsas belletristik prinsipi isə əsərin simmetrik və asimmetrik quruluşundan ortaya çıxan pluralizmdir...eşq və şəhvət, abstrakt və konkret, rəsm və yazı, şərq və qərb, qatil və qurban, həyat və ölüm, tanrı və şeytan, köpək/at/ağac və insan, qara və şəkürə, pornografik jargon və quran ayələri kimi ikili təzadlardan əmələ gələn çoxqatmanlı, pluralist, ən nəhayət bakhtin’in deyimiylə desək çoxsəsli bir mətindir “benim adım kırmızı”...

2. adını görende belli belirsiz bir gülümsemeye sebeb oldu, iki ile yaxın müddet keçib oxumağımın üstünden tezece oxumuş olsaydım daha yeni duyğularla yazardım amma iki illik sürede bütün o ferqli mövzulu kitablardan üstünden ağlımda qalanlar ve hislerimde oyandırdıqları ile yazıram..
dedektiv roman deyenler var benim adım kırmızı üçün, amma mence orhan pamuk cinayet ve qatili axtarma meselesini sadece oxuyucular kitabı yarım buraxmasınlar deye qoyub sujet xettine, yeni eseri daha heyecanlı etmek üçün. zira kitab tesvirlerle ve anlatılan qısa hekayelerle o qeder zengin hetta doludur ki kitabı yarım buraxsanız özünüzü çox da günahkar hiss etmeyin. kitabı oxuduqdan sonra orhan pamukun şexsi reyini oxumuşdum. özü de etiraf edir ki benim adım kırmızını yazarken miniatür seneti, neqqaşlıq ve xettatlıq haqqında informasiya vermekde olduqca acgöz davranmış, elde etdiyi qaynaqlardakı bütün melumatları kitaba daxil etmek istemiş ve bunu ekseren de etmişdir..beli, kitab zehmetli bir araşdırmanın mehsuludur ve yazılması üçün serf edilen 4 ilin 2 ili qaynaqları araşdırmaq ve oxumaqla keçib. eslinde tenqid etmek de içimden gelmir orhan pamuğu, zira bir dissertasiyanı yazdığında bele mövzuyla bağlı oxuduğun bir meqale bele olsa elmi işinde yer alsın isteyir insan, qaldı ki orhan pamuk amerika kitabxanalarında 2 il araşdırma aparıb bu kitabın ortaya çıxması üçün..
roman ilk sehifeden ovsunlayır insanı "qerb de şerq de allahındır" deyerek (beqere suresinden bir aye). davamında her xarakteri öz ağzından danışdıran alışmadığımız bir üslubla anlatılır roman..şerqin naxış senetine qarşı qerbin perspektivle çekilen resmleri, tanrının gözüyle görünene qarşı insanın gözüyle gördüyü, şerqin (osmanlının) çöküşüne paralellik gösteren miniatür senetinin çöküşü..eseri dünyada meşhır eden elbette ki sadece bunlar deyil. qerbin sevdiyi kimi oryantalist bir üslubda yazılaraq eyni üslubun alışılmış nümunelerinden ayrılmaq istercesine homoseksuallıq, şehvet hetta pornoqrafiya kimi mefhumların da romana daxil edilmesidir. pamuk mentıqlı olaraq politik davranmışdır.. kitab yazılarken hem de nece satılar mövzusu üzerine de az düşünmeyib mence..bununla beraber çoxlarına sıxıcı gelse de eserde en çox yadımda qalan sehne baş neqqaşla osmanlı saray kitabxanasında keçirilen o bir neçe gündür, zira romanın bu qismi hem ruhani hem elmi anlamda olduqca doyurucu gelmişdi mene ve o bir neçe günün sonunda baş neqqaşın üstad behzadın iynesiyle (sehv etmiremse) gözünü kor edib neqqaşlıq üçün müqeddes sayılacaq o mertebeye yükselme sehnesi..
romanın teeccüblendirici bir yanı da baş qehramanlardan şekürenin anasının, şevketin qardaşının, orhanın ise öz adı olmasıdır..ve en utandırıcı terefi ise anasını temsil eden şeküre xanımın bir az arsızsa cinsel xarakterli sehnelerde yer almasıdır..roman sehv elemiremse şeküre xanımın dili ile bu şekilde bitir: orhanın dediklerine çox fikir vermeyin karanı sevmediyi üçün onu olduğundan pis meni de olduğumdan daha arsız tesvir etmişdir..

benim adım kırmızı

Yalnız deyilsən!

Yalnız deyilsən!